Per 1 januari 2024 is de Omgevingswet in werking getreden. De invoering van deze wet werd omschreven als de grootste wetswijziging sinds het invoeren van de Grondwet in 1848. Afgelopen jaar werd de praktijk voor het eerst geconfronteerd met de Omgevingswet. In deze reeks gaan we in op onze eerste ervaringen met de Omgevingswet en wat dit voor de praktijk betekent. Elke week zullen wij een onderwerp uitlichten en bespreken. In dit eerste artikel zal worden ingegaan op het ‘overgangsrecht’.
Overgangsrecht regelt de overgang van het oude naar het nieuwe rechtssysteem. Met de inwerkingtreding van de Omgevingswet op 1 januari 2024 zijn 26 wetten, 60 algemene maatregelen van bestuur en meer dan 60 regelingen vervallen. Al deze regels zijn opgenomen in één wet, vier algemene maatregelen van bestuur en één regeling. Van de ene op de andere dag was een geheel nieuw rechtssysteem van toepassing. Het overgangsrecht zorgt ervoor dat rechten, verplichtingen en procedures die zijn ontstaan onder de oude regelgeving, op een ordelijke manier worden overgedragen naar de nieuwe regels. Dit voorkomt juridische onduidelijkheden en biedt rechtszekerheid aan betrokken partijen.
De Omgevingswet is erg omvangrijk. Om die reden is het overgangsrecht per onderwerp geregeld. Denk aan de procedure van een bestemmingsplan, het verlenen van een omgevingsvergunning of het handhavend optreden door een bestuursorgaan. Het overgangsrecht bepaalt of bijvoorbeeld een aanvraag voor een omgevingsvergunning onder het oude of het nieuwe recht moet worden behandeld. Zo geldt voor vergunningaanvragen die vóór 1 januari 2024 zijn ingediend, maar nog niet zijn afgerond, dat het oude recht nog van toepassing is. Dit zorgt ervoor dat ook ná 1 januari 2024 de oude regelgeving, zoals de Wet ruimtelijke ordening (Wro) of de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo), nog van toepassing blijft.
Het overgangsrecht zorgt voor complexe situaties waarin zowel de oude als de nieuwe regels van toepassing kunnen zijn. In de praktijk leidt dit tot verwarrende situaties over welk recht nu precies van toepassing is. Zo ging het bijvoorbeeld mis bij het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Zwartewaterland. Uit de uitspraak van de voorzieningenrechter van de rechtbank Overijssel van 30 april 2024, bleek dat het college zich ten onrechte op het standpunt had gesteld dat het nieuwe recht van toepassing is bij het nemen van een besluit op een handhavingsverzoek. Volgens het overgangsrecht was namelijk de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht nog van toepassing en niet de Omgevingswet. De verzoeken om handhaving waren immers vóór 1 januari 2024 ingediend.
De uitspraak laat zien dat het overgangsrecht in sommige situaties nog tot verwarring leidt. Met name wanneer een project zich over een langere periode uitstrekt, waarbij zowel het oude als het nieuwe recht van toepassing kan zijn. In veel gevallen geldt dat als het oude recht nog van toepassing is, dit ook zo blijft. Door middel van een procedure kan dit echter wel veranderen. Dit zagen we in de uitspraak van de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State van 27 maart 2024. De raad van de gemeente Tilburg had in 2021 een bestemmingsplan vastgesteld met toepassing van het oude recht. Tegen dit bestemmingsplan was een omwonende met succes opgekomen. Het bestemmingsplan werd namelijk vernietigd. De Afdeling oordeelde in deze uitspraak voor het eerst dat bij het nemen van een nieuw besluit, niet meer het oude recht van toepassing is. De raad kan namelijk niet terugvallen op het vóór 1 januari 2024 ter inzage gelegde ontwerpbestemmingsplan, omdat in het ontwerpbestemmingsplan geen regels zijn gesteld die onder het nieuwe recht wél gelden. De raad zal dus gebruik moeten maken van het nieuwe recht.
Hoewel soms nog onduidelijkheid bestaat over welk recht van toepassing is, worden in de jurisprudentie steeds meer aanknopingspunten gevonden. Met het oog op de ‘rechtsvorming en de rechtspraktijk’ heeft de Afdeling in de uitspraak van 3 juli 2024, het overgangsrecht bij handhavingsbesluiten nader uitgelegd. In de uitspraak is in een aantal veel voorkomende situaties uitgelegd welk recht precies van toepassing is. De uitspraak is een welkome toevoeging en biedt meer aanknopingspunten voor de praktijk.
De Omgevingswet brengt grote veranderingen met zich mee. Naarmate meer projecten onder de nieuwe regels worden uitgevoerd, wordt de impact hiervan steeds beter zichtbaar. Het overgangsrecht speelt in deze beginfase nog een cruciale rol in het waarborgen van continuïteit en rechtszekerheid. Tegelijkertijd brengt het uitdagingen met zich mee die vragen om een goed begrip van zowel het oude als het nieuwe recht. Onze specialisten bij Benthem Gratama staan uiteraard voor u klaar om ondersteuning te bieden bij al uw vragen over de Omgevingswet.
Heeft u vragen over dit onderwerp? Neem dan contact op met onze collega’s.
auteurs
Jan Teun Fuller
jtfuller@benthemgratama.nl
+31 (0)6 510 062 23
Jop van Heijningen
jvanheijningen@benthemgratama.nl
+31 (0)6 822 552 88
Jeroen van den Hoorn
jvandenhoorn@benthemgratama.nl
+31 (0)6 830 241 61