Op 18 juni 2021 vindt de Dag van het Erfrecht plaats, georganiseerd door de vFAS, Vean, EPN en VMN.
Dit jaar is er tijdens de Dag van het Erfrecht bijzondere aandacht voor de positie van het onterfde kind: wat zijn de gevolgen van deze onterving? Hoe moeten/kunnen de erfgenamen hiermee omgaan? Welke mogelijkheden heeft het onterfde kind? Bij onze erfrechtspecialisten kunt u terecht met uw vragen omtrent een onterving. Vooruitlopend op de Dag van het Erfrecht geef ik u graag antwoord op bovenstaande vragen.
Wanneer u te maken krijgt met het overlijden van een familielid komt er veel kijken bij de afwikkeling van diens nalatenschap. Zeker als de familieverhoudingen niet goed zijn en de communicatie stroef verloopt.
Wie zijn de erfgenamen? Wat zijn de rechten en/of verplichtingen van een erfgenaam? En wat zijn de rechten van een onterfd kind? Krijgt een onterfd kind niets? Allemaal vragen die in een dergelijke situatie ongetwijfeld aan de orde komen.
Testeervrijheid en legitieme portie
Allereerst kan een ouder ervoor kiezen een kind in zijn/haar testament te onterven, al dan niet gedeeltelijk. Dit betekent echter niet dat een onterfd kind geen enkele aanspraak meer heeft. De wet kent sinds 2003 een bescherming voor het onterfde kind, gevormd door de legitieme portie zoals opgenomen in artikel 4:63 en verder van het Burgerlijk Wetboek. Hier kan in een testament ook niet van worden afgeweken en is dus van dwingend recht. De legitieme portie is een minimumaanspraak bestaande uit een geldvordering op de nalatenschap. Wanneer een kind onterfd is en de ouder was al vóór 2003 overleden, was er recht ook recht op een geldvordering op de nalatenschap maar was dit een ander breukdeel dan thans het geval is.
De legitieme portie bedraagt sinds 2003 de helft van de waarde van het erfdeel in geld dat het kind zou zijn toegekomen wanneer de overleden ouder geen testament zou hebben opgemaakt (ook wel het versterfdeel genoemd).
De legitieme portie wordt berekend aan de hand van artikel 4:65 van het Burgerlijk Wetboek. De waarde van het vermogen in de nalatenschap moet worden vastgesteld. Dit is de waarde van de goederen van de nalatenschap, vermeerderd met bepaalde giften en verminderd met de schulden van de nalatenschap. De waarde van het vermogen van de nalatenschap moet vervolgens gedeeld worden door het aantal personen dat de erflater in de eerste parentele (echtgenoot en kinderen) heeft achtergelaten. Het bedrag dat uit deze berekening komt, moet worden vermenigvuldigd met ½, nu de legitieme portie de helft van het versterferfdeel bedraagt. Een onterfd kind, ook wel legitimaris genoemd, moet wel uitdrukkelijk een beroep op zijn/haar legitieme portie bij de erfgenamen doen om er aanspraak op te kunnen maken. Dit kan op zijn vroegst binnen zes maanden na het overlijden van de ouder. Het recht om aanspraak te kunnen maken op de legitieme portie verjaart na vijf jaar na het overlijden van de erflater.
Mogelijke wijziging legitieme portie
De testeervrijheid is een belangrijk uitgangspunt in het erfrecht, dat uitdrukking geeft aan het zelfbeschikkingsrecht van ieder individu om zelf te bepalen aan wie hij zijn goederen wil nalaten. Het doet daarmee recht aan de zelfstandigheid en onafhankelijkheid van het individu.
De testeervrijheid is van oudsher niet absoluut, zoals hierboven beschreven. Kinderen van de erflater kunnen door een testament niet volledig worden onterfd en maken aanspraak op hun legitieme portie.
Deze beperking op de testeervrijheid vindt zijn grondslag in een afweging tussen enerzijds het uitgangspunt van de testeervrijheid van de erflater en anderzijds de rechtsovertuiging dat kinderen de natuurlijke erfopvolgers van hun ouders zijn, het bestaan van bloedverwantschap en de verzorgingsgedachte voor de kinderen van de erflater.
De discussie over de rechtsgronden van de legitieme portie speelt al heel lang en dateert al van vóór de invoering van het huidige erfrecht in 2003. De maatschappelijke veranderingen in de samenleving, in het bijzonder de veranderde visie op zelfstandigheid en onafhankelijkheid van het individu en steeds losser wordende familiebanden, houden de discussie over het uitgangspunt van de testeervrijheid tegenover de verschillende rechtsgronden van de legitieme portie actueel.
Uit het onderzoek van december 2020 van het CNR en Netwerk Notarissen blijkt dat een zeer groot deel van de professionals tegen de legitieme portie is, bij (kandidaat-)notarissen zelfs een percentage van 76%. Daarnaast heeft een groot gedeelte van het geënquêteerde Nederlandse publiek (maar liefst 68%) aangegeven liever geen legitieme portie meer te kennen, dan wel een genuanceerd dwingendrechtelijk regime te wensen.
Tijdens de Dag van het Erfrecht op 18 juni 2021 zal vermoedelijk nader stil worden gestaan bij de uitkomsten van dit recente onderzoek. Wie weet wordt de wet gewijzigd op het punt van de legitieme portie. Vooralsnog heeft echter ieder onterfd kind recht op de helft van de waarde van het erfdeel in geld dat het kind zou zijn toegekomen wanneer de overleden ouder geen testament zou hebben opgemaakt.
Graag helpen onze erfrechtspecialisten u bij uw vragen omtrent een onterving.
auteur:
Kim Dijks-Bouwknegt
038 7501501
kdijks@benthemgratama.nl